Zwoleń: wędrówka przez dziedzictwo Małopolski

Tego szukamy w Zwoleniu

Przekonaj się, co kryje się pod najczęściej wyszukiwanymi frazami internautów, takimi jak: praca Zwoleń, pogoda Zwoleń, Zwoleń, Echo Dnia Zwoleń, Medica Zwoleń.

Jeśli jesteś osobą, która chce dowiedzieć się czegoś więcej o Zwoleniu, tutaj możesz przeczytać kilka słów o jego historii oraz zerknąć w aktualności w Twoim Mieście.

Historia osadnictwa w obszarze zwoleńskim to długa podróż w czasie sięgająca około 70-85 tysięcy lat. Ślady tej długowiecznej historii odkryto w 1983 r., kiedy to odkryto dowody na obecność neandertalskich myśliwych, którzy celebrowali swoje uczy na tutejszych terenach. Na obrzeżach Zwolenia odnaleziono narzędzia z krzemienia oraz obfitość szczątków zwierzęcych, szczególnie końskich oraz nie tylko, między innymi fragmenty kości mamuta. To właśnie tu możemy odnaleźć jedne z najstarszych dowodów na ludzką obecność w dzisiejszej Polsce. Kolejne informacje o osadnikach docierają do nas dopiero z czasów panowania Władysława Jagiełły. Na skrzyżowaniu znaczących szlaków handlowych, Lwów-Wielkopolska oraz Kraków-Mazowsze, powstała wieś Gotardowa Wola, która później przekształciła się w miasto Zwoleń. Powstanie wsi miało miejsce około 1390 r. Puszcza Radomska stała się ulubionym terenem polowań króla, a jego dworzanin, Jan Cielątko, zainteresował się Gotardową Wolą, przyjmując ją od króla jako zastaw. W dniu 20 lutego 1425 r. Jagiełło wydał przywilej lokacyjny, ustanawiając nowe miasto na zasadach prawa magdeburskiego. Jan Cielątko został pierwszym wójtem Zwoleń. Nazwa "Zwoleń" mogła w języku staropolskim oznaczać różne rzeczy: "wybranie", "pozwolenie", "wyzwolenie" lub mogła wywodzić się od wyrażenia "z Woli" lub "z woli". Nie jest pewne, czy miasto używało od początku herbu zbliżonego do dzisiejszego, zawierającego literę "S", ani czy przyjęło go przed XVI wiekiem. W ciągu pierwszych pięćdziesięciu lat istnienia Zwolenia, jego władze były trzykrotnie zmieniane przez wójtów, a później kontrolowane przez starostów radomskich. W 1507 r. pojawia się pierwsza wzmianka o radzie miejskiej Zwolenia, jednak wówczas podlegającej w całości staroście.
Miasto, które dobrze się rozwijało i czerpało korzyści z handlu od roku 1494, posiadało szkołę parafialną, która w następnym stuleciu osiągnęła wysoki poziom kształcenia, o czym świadczy fakt, że wiele dzieci mieszczan kontynuowało naukę na Akademii Krakowskiej. Być może w tejże szkole uczył się również Jan Kochanowski. W okresie młodości poeta, Zwoleń liczył około tysiąca mieszkańców, zaś wśród licznych rzemieślników dominowali szewcy. Stopniowo nadawano prawa cechowe wielu specjalizacjom. Niemniej jednak większość mieszkańców angażowała się w pracę rolniczą na niewielkich polach. W roku 1558 zniszczenia spowodowane pożarem strawiły większość budynków oraz drewniany kościół. Jednak mimo tych trudności, rozwój Zwolenia trwał, a liczba mieszkańców przekroczyła 1600 osób, a domy szybko odbudowano. W latach do 1595 wybudowano nowy, jednonawowy kościół z cegły, głównie dzięki staraniom proboszcza Mikołaja Grabianki. W tym samym czasie na trasie do Radomia pojawił się drewniany kościół św. Anny. W 1571 r. król Zygmunt August oddzielił od starostwa radomskiego Zwoleń oraz wsie Bartodzieje, Rawica, Sucha, Suska Wola i Tczów. W ten sposób powstało starostwo zwoleńskie, które przetrwało przez ponad 200 lat (choć później zmniejszyło się o trzy wsie). Pierwszym starostą został Jan Bogusz. Siedziba starostwa usytuowana była na północ od miasta. Na początku XVII wieku Zwoleń przechodził okres rozkwitu, licząc ponad 2700 mieszkańców, z których ponad 50% zajmowało się działalnością niezwiązaną z rolnictwem. Oprócz szewców, grupę najliczniejszą stanowili gorzelnicy i rzeźnicy, a łącznie było 25 różnych rzemieślniczych specjalności. Stopniowo, na obecnie około 10% populacji miasta, zaczęła rosnąć liczba Żydów, którzy zaangażowali się głównie w handel żelazem i solą. Jednak okres rozkwitu Zwolenia był nietrwały. W drugiej połowie XVII wieku nastąpiła plaga oraz grabieże, początkowo ze strony własnych wojsk. Jednak to, co nadeszło po zajęciu miasta przez Szwedów, przyćmiło dotychczasowe cierpienia. W lutym 1656 roku część zabudowań została spalona, a mieszkańcy poddani grabieżom. Rabunki kontynuowano w roku następnym, tym razem dokonane przez oddziały siedmiogrodzkie. W roku 1659 Zwoleń znowu padł ofiarą pożaru. Skutkiem tych wydarzeń było zniszczenie niemal 2/3 budynków, a liczba mieszkańców spadła do niewielu ponad tysiąca. Dochody z handlu uległy zmniejszeniu, ponieważ obecność żołnierzy odstraszała kupców od osiedlania się w mieście.
Miasto nadal podupadało, a do tego przyczyniły się kolejne grabieże Szwedów, którzy w 1702 r. złupili mieszkańców. Wraz z ruchem wojsk towarzyszyła im „morowa zaraza”. Aż do roku 1720 była fatalna kondycja miejscowych kościołów i nawet parafia nie była w stanie sfinansować szkoły. Jedynym świadectwem ożywienia miasta były częste organizacje jarmarków, wzrost produkcji gorzelniczej i szewskiej. W roku 1730 istniała znaczna niezagospodarowana część Zwolenia, a liczba mieszkańców sięgnęła niespełna 850 osób. Większość z nich zajmowała się rolnictwem. Wskazuje to, jak dużo zysków generowana była przez produkcję i sprzedaż alkoholu, o czym świadczyły liczne zatargi o kontrolę nad tą gałęzią między polską i żydowską społecznością, starostami zwoleńskimi, wójtami i miejscowymi duchownymi. Spory te, paradoksalnie, przyniosły mieszczanom pewne korzyści. W roku 1767 król zmusił wyzyskującego ich starostę Józefa Potkańskiego do ustąpienia, a proboszcz zobowiązał się otworzyć szkołę parafialną. W XIX wieku Zwoleń znajdował się blisko granicy austriacko-pruskiej i był obsadzony garnizonem habsburskich wojsk. Nowe rządy rozpoczęły się od głodu i chorób towarzyszących wojsku. W roku 1800 wybuchł pożar, który zniszczył ratusz i kościół św. Anny, które nie zostały już odbudowane. Wojna przyczyniła się do końca panowania austriackiego – w czerwcu 1809 r. miasto zostało zajęte przez armię Księstwa Warszawskiego pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego. Od 1815 r. nad Zwoleniem panowali Rosjanie, ale aż do powstania listopadowego miastem zarządzali Polacy. Wytyczono nowe szlaki komunikacyjne, zmieniając trasy do Radomia i Puław.
W latach 50. XIX wieku Zwoleń przeszedł pozytywne zmiany. Wzniesiono nową kaplicę św. Anny i dzwonnicę, handel rozkwitał, a miasto nadal było ważnym węzłem komunikacyjnym. Pomimo że mieszkańcy liczby przekroczyli 3000, większość z nich wciąż zajmowała się rolnictwem. Ludność zaczęła walczyć o swoje prawa, zarówno gospodarcze, jak i polityczne. Uczestnictwo miasta w powstaniu styczniowym było znaczące. Miasto zostało zajęte przez partyzantów w styczniu 1863 r. Wojska rosyjskie umieściły tu garnizon, który ukarał zwolenników powstania. Rozwijał się ruch oporu, jednak miasto płaciło za swoje poparcie. Miasto zostało przejęte przez carską administrację, a jego status zmienił się, co oznaczało mniej inwestycji w rozwój.
Zwoleń rozwijał się pomimo tego i na początku XX wieku przekroczył liczbę 6000 mieszkańców. Żydzi stanowili około 50% ludności. Rozwijał się handel, a liczba rzemieślników wzrosła. Inicjatywy obywatelskie przyczyniły się do powstania wielu instytucji, takich jak straż pożarna, Dom Ludowy, towarzystwo kredytowe, spółdzielnia spożywców, teatrki i biblioteka. Odnowiono kościół, który stał się atrakcją turystyczną. Miasto miało nową szkołę podstawową i rozwijało się dzięki inicjatywom społeczności.
Podczas rewolucji 1905-1907 rozwijała się działalność polityczna, a młodzież prowadziła strajki za język polski. Miasto uniknęło poważnych zniszczeń podczas I wojny światowej, ale część mieszkańców uciekła z Rosjanami. Od 1915 r. Austriacy okupowali Zwoleń, gdzie działała Polska Organizacja Wojskowa. W 1918 roku mieszkańcy zorganizowali manifestację antyaustriacką i prawdopodobnie w listopadzie dołączyli do ruchu odradzającej się Polski. W okresie międzywojennym Zwoleń, liczący teraz około 8000 mieszkańców, zabiegał o przywrócenie praw miejskich, co udało się w 1925 r. Handel, zwłaszcza tranzytowy, stopniowo słabł w międzywojennym dwudziestoleciu, a kryzys gospodarczy spowodował upadek farbiarni i garbarni. Jednak inicjatywy społeczne w sferze bankowości, handlu i rolnictwa wyglądały obiecująco. Rolnictwo nadal stanowiło główne źródło utrzymania, zwłaszcza dla ludności polskiej. Część domów została zbudowana z cegły, ale jakość miejskiego brukowania poprawiała się powoli. Przed wybuchem kolejnej wojny miasto rozpoczęło kontrowersyjną komasację, która zmieniała układ ulic i struktury własnościowe.
W dniach 6 i 8 września 1939 r. miasto o nazwie Zwoleń, zamieszkane przez około 9,5 tysiąca osób, zostało ciężko zbombardowane przez niemieckie lotnictwo oraz ostrzelane przez artylerię. To spowodowało panikę wśród ludności i masową ucieczkę. Ataki te spowodowały znaczne zniszczenia, a ponad 80% budynków w mieście zostało zburzonych, w tym wiele przy północnej i południowej pierzei rynku.
Sytuacja Żydów w Zwoleniu szybko stała się tragiczna. W 1941 r. Niemcy założyli getto, do którego przesiedlili również Żydów z okolicznych miejscowości, co razem dało liczbę około 6-7 tysięcy ludzi. W getcie panował głód, który zmuszał Żydów do wypraw po żywność, chociaż próby te często kończyły się śmiercią, gdyż Niemcy narzucili surowe restrykcje na przemieszczanie się. Getto zostało zlikwidowane we wrześniu 1942 r. , a Żydów wywieziono do obozu zagłady w Treblince. W trakcie likwidacji getta i później Niemcy dokonali masowych egzekucji w okolicy, zwłaszcza na zwoleńskim kirkucie, zabijając ponad 200 osób.
Niemcy odpowiedzieli na wzmożony ruch oporu surowymi represjami. W 1944 r. dokonali egzekucji wielu osób, a miasto było wielokrotnie celem operacji i aresztowań. Niemniej jednak, wobec nadejścia Armii Czerwonej, Niemcy wycofali się z Zwolenia w styczniu 1945 r. 15 czerwca 1946 r. doszło do starcia między Rosjanami a grupą partyzantów zwaną "Zagończyk" w pobliżu miasta. Walka zakończyła się wycofaniem partyzantów i stratą co najmniej 7 zabitych. W odwecie Rosjanie spalili okoliczne wsie oraz część Zwolenia, zabijając trzech cywilów. Mimo ogromnych zniszczeń miasto szybko się odbudowało. Zmieniono układ ulic i zakończono komasację. W 1954 r. Zwoleń stał się miastem powiatowym. Wybudowano nowe budynki publiczne i osiedla mieszkaniowe. W latach 60. i 70. pojawiły się zakłady przemysłowe i wzrosła liczba ludności. W 1975 r. miasto wzięło udział w programie "Bank Miast", co zaowocowało nowymi inwestycjami, takimi jak dworzec autobusowy, stadion sportowy i ośrodek rekreacyjny. W latach 80. wydarzenia takie jak powstanie Solidarności, stan wojenny i przełom w 1989 r. znacząco wpłynęły na historię miasta >>> dane statystyczne.